Tytuł: Zastaw w prawie polskim – klucz do zabezpieczenia wierzytelności. Jak działa, jakie ma rodzaje i co się zmienia w przepisach?
Autor: Joanna Malicka
Data publikacji: 19 października 2025
Data ostatniej aktualizacji: 19 października 2025
Zastaw to jedno z najstarszych, a zarazem najbardziej uniwersalnych zabezpieczeń wierzytelności w polskim systemie prawnym. Mimo swojej długiej historii, instytucja ta wciąż odgrywa kluczową rolę w obrocie gospodarczym – od kredytów bankowych, przez pożyczki prywatne, aż po zabezpieczenia kontraktów handlowych. Artykuł przedstawia aktualne rodzaje zastawów, ich praktyczne zastosowanie i zmiany w przepisach, które warto znać, by skutecznie chronić interesy finansowe.
W tym artykule dowiesz się:
- Czym jest zastaw w polskim prawie i jak działa w praktyce,
- Jakie są rodzaje zastawu i czym się różnią,
- Jak ustanowić zastaw zwykły, rejestrowy i skarbowy,
- Jakie obowiązują przepisy po nowelizacjach w 2023 i 2024 roku,
- Jakie błędy najczęściej popełniają przedsiębiorcy przy ustanawianiu zastawu.
Czytaj więcej…
Spis treści
- Czym jest zastaw i dlaczego jest tak ważny w obrocie gospodarczym
- Rodzaje zastawu w polskim prawie – przegląd i definicje
- Zastaw zwykły – klasyczne zabezpieczenie wierzytelności
- Zastaw rejestrowy – elastyczne narzędzie dla przedsiębiorców
- Zastaw skarbowy – ochrona interesów fiskusa
- Jak ustanowić zastaw – procedura krok po kroku
- Nowelizacje przepisów o zastawie w latach 2023–2024
- Najczęstsze błędy przy ustanawianiu zastawu i jak ich uniknąć
- Podsumowanie – jakie znaczenie ma zastaw dla bezpieczeństwa finansowego
Czym jest zastaw i dlaczego jest tak ważny w obrocie gospodarczym
Zastaw to ograniczone prawo rzeczowe, które umożliwia wierzycielowi dochodzenie swojego roszczenia poprzez zaspokojenie się z rzeczy lub prawa majątkowego dłużnika – bez względu na to, kto jest aktualnym właścicielem tej rzeczy. Innymi słowy, zastaw działa jak „finansowy hamulec bezpieczeństwa” – daje gwarancję, że w razie niewypłacalności dłużnika, wierzyciel odzyska swoje pieniądze.
W praktyce gospodarczej zastaw stosowany jest powszechnie przy kredytach, leasingu, pożyczkach, a także w relacjach między kontrahentami. Jego ogromną zaletą jest uniwersalność – można go ustanowić na ruchomościach, prawach majątkowych, wierzytelnościach, a nawet na zbiorach rzeczy.
Rodzaje zastawu w polskim prawie – przegląd i definicje
W polskim systemie prawnym wyróżniamy kilka rodzajów zastawów, które różnią się między sobą zakresem, sposobem ustanowienia i rejestracji. Podstawowe formy to:
- Zastaw zwykły (kodeksowy) – uregulowany w Kodeksie cywilnym, tradycyjna forma zabezpieczenia ruchomości.
- Zastaw rejestrowy – wprowadzony ustawą z 6 grudnia 1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, pozwala zastawcy zachować rzecz w swoim posiadaniu.
- Zastaw skarbowy – szczególny rodzaj zastawu, ustanawiany przez organy podatkowe w celu zabezpieczenia należności publicznoprawnych.
- Zastaw finansowy – regulowany ustawą o niektórych zabezpieczeniach finansowych, stosowany głównie w sektorze bankowym.
Każdy z tych typów ma inne wymogi formalne i odmienny zakres ochrony dla wierzyciela, dlatego dobór odpowiedniego rodzaju zastawu ma kluczowe znaczenie dla skuteczności zabezpieczenia.
Zastaw zwykły – klasyczne zabezpieczenie wierzytelności
Zastaw zwykły jest najstarszą i najbardziej tradycyjną formą zastawu. Ustanawia się go poprzez umowę między wierzycielem a dłużnikiem oraz wydanie rzeczy zastawionej wierzycielowi lub osobie trzeciej.
W praktyce oznacza to, że dłużnik traci fizyczne władztwo nad rzeczą – np. samochodem, maszyną czy dziełem sztuki – do czasu spłaty zobowiązania. W razie niewypłacalności dłużnika wierzyciel może zaspokoić się z tej rzeczy z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami.
Przykład:
Firma A pożycza od firmy B 100 000 zł i ustanawia zastaw na maszynie budowlanej. Maszyna trafia do przechowalni wskazanej przez wierzyciela. Jeśli pożyczka nie zostanie spłacona – maszyna może zostać sprzedana, a środki przeznaczone na pokrycie długu.
Zastaw rejestrowy – elastyczne narzędzie dla przedsiębiorców
Zastaw rejestrowy wprowadzono, by dostosować prawo do potrzeb nowoczesnej gospodarki. Kluczową różnicą wobec zastawu zwykłego jest to, że rzecz pozostaje w posiadaniu dłużnika, co pozwala mu dalej z niej korzystać w działalności gospodarczej.
Ustanowienie zastawu rejestrowego wymaga:
- Zawarcia umowy zastawniczej w formie pisemnej pod rygorem nieważności,
- Wpisu do Rejestru Zastawów, prowadzonego przez sądy rejonowe (wydziały gospodarcze).
Zalety dla przedsiębiorcy:
- utrzymanie płynności operacyjnej (można korzystać z maszyny, auta czy sprzętu),
- brak konieczności fizycznego przekazania rzeczy,
- możliwość objęcia zastawem także zbioru rzeczy lub praw, np. całego parku maszynowego.
Zastaw skarbowy – ochrona interesów fiskusa
Zastaw skarbowy, przewidziany w Ordynacji podatkowej, stanowi narzędzie zabezpieczające interes Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego. Organy podatkowe mogą go ustanowić na majątku podatnika w celu zabezpieczenia należności podatkowych.
Charakterystyczne jest, że zastaw skarbowy powstaje z mocy wpisu do rejestru zastawów skarbowych, a jego przedmiotem mogą być ruchomości oraz prawa majątkowe o wartości co najmniej 12 400 zł (limit na rok 2025).
Przykład:
Urząd skarbowy może ustanowić zastaw skarbowy na pojazdach firmy, która zalega z podatkiem VAT, aby zagwarantować przyszłe zaspokojenie wierzytelności Skarbu Państwa.
Jak ustanowić zastaw – procedura krok po kroku
- Zidentyfikowanie przedmiotu zastawu – musi być to rzecz lub prawo majątkowe o określonej wartości.
- Zawarcie umowy zastawniczej – pomiędzy wierzycielem a zastawcą, najlepiej w formie pisemnej.
- Wydanie rzeczy (dla zastawu zwykłego) lub wpis do rejestru (dla zastawu rejestrowego lub skarbowego).
- Ewentualne ujawnienie zastawu w dokumentach księgowych lub rejestrach publicznych.
- Egzekucja z zastawu – w razie niespłacenia zobowiązania, wierzyciel może sprzedać rzecz lub przejąć ją na własność (jeśli umowa tak stanowi).
Nowelizacje przepisów o zastawie w latach 2023–2024
W ostatnich latach ustawodawca wprowadził kilka istotnych zmian w regulacjach dotyczących zastawu rejestrowego i skarbowego:
- Cyfryzacja Rejestru Zastawów (2023) – uproszczono procedury wpisu, który można złożyć w całości online poprzez Portal Rejestrów Sądowych.
- Rozszerzenie katalogu przedmiotów zastawu (2024) – objęto nim także niektóre prawa cyfrowe i tokeny reprezentujące aktywa majątkowe.
- Uproszczona procedura egzekucji – wprowadzono możliwość sprzedaży rzeczy zastawionej w trybie elektronicznym, co skraca czas odzyskania należności.
Zmiany te mają na celu zwiększenie dostępności zastawu jako narzędzia finansowego i przyspieszenie procesów gospodarczych.
Najczęstsze błędy przy ustanawianiu zastawu i jak ich uniknąć
- Brak formy pisemnej – powoduje nieważność umowy, a więc brak ochrony dla wierzyciela.
- Nieprawidłowy wpis do rejestru – literówki lub błędy w numerach PESEL/NIP mogą unieważnić skuteczność zabezpieczenia.
- Niejasne określenie przedmiotu zastawu – brak jednoznacznego opisu rzeczy lub prawa utrudnia egzekucję.
- Brak aktualizacji rejestru – w przypadku zmian własności lub wartości rzeczy, wpis powinien być skorygowany.
Podsumowanie – jakie znaczenie ma zastaw dla bezpieczeństwa finansowego
Zastaw, choć często niedoceniany, jest jednym z najskuteczniejszych narzędzi zabezpieczających wierzytelności. Jego elastyczność, różnorodność form i dostosowanie do współczesnych realiów gospodarczych sprawiają, że z powodzeniem służy zarówno przedsiębiorcom, jak i instytucjom finansowym.
W dobie rosnącego ryzyka niewypłacalności kontrahentów i zmieniającego się otoczenia prawnego, znajomość zasad ustanawiania i egzekwowania zastawu staje się nie tylko kwestią wiedzy prawniczej, lecz także realnym elementem strategii bezpieczeństwa finansowego.